بررسی و تحلیل محتوای جنگ، جهاد و پرورش نظامی در قرآن با تأکید بر مقایسه با ادیان الهی «یهودیت، مسیحیت و زردشت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه افسری امام علی (ع)

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در این مقاله نگرش قرآن به پدیدۀ جنگ و جهاد و تبیین شاخص‌ها و کارکردهای پرورش نظامی مجاهدان با نگاهی تطبیقی به ادیان الهی «یهودیت، مسیحیت و زردشت» مورد واکاوی و بررسی قرارگرفته است. پرسش اصلی این است که با توجه به الهی و غیرتحریفی بودن خاستگاه دانش‌های قرآنی، به ‌ویژه در مقایسه با ادیان الهی مزبور، رویکردِ واقعی کمی و کیفی قرآن به جنگ و جهاد چیست و در قرآن بر چه شاخص‌ها و کارکردهایی در پرورش نظامیان و مجاهدان تأکید شده است که می‌تواند نگرش‌های نادرست به رویکرد اسلامی و قرآنی نسبت به جنگ را تبیین نماید؟ روش این پژوهش، کتابخانه‌ای و اسنادی است. نوع پژوهش به لحاظ ماهیت و روش، توصیفی است که بر اساس رویکرد روش‌شناسیِ ترکیبی(کیفی ‌ـکمیِ) جامعه‌شناسی و مفسرین قرآن کریم انجام شده است. جامعۀ آماری شامل کتب مقدس ادیان الهی مورد بررسی است. گردآوری داده‌ها براساس تحلیل محتوا و مقوله‌بندی مفاهیم و محاسبات آماری کمّی صورت گرفته است. هدف اصلی، ارائه تصویر و تفسیری واقع‎بینانه از آموزه‌های مرتبط با جنگ و جهاد در قرآن است تا بتواند به زدودن چهره خشن و جنگ طلب از اسلام کمک کند. مهمترین نتیجه پژوهش این است که قرآن دربارۀ جنگ، تصویری جامع، واقع‌بینانه، صلح‌آمیز و تعالی‌بخش ارائه می‌دهد و در اصول ساختاری و کارکردهای قرآنیِ جنگ، عزت، اقتدار، تعالی و تکامل روحانی و معنوی انسان بر اساس آموزه‌های الهی ملحوظ شده است. این دیدگاه نسبت به جنگ به تربیت مجاهدانی می‌انجامد که با انگیزه‌های الهی و هدف گسترش ارزش‌های الهی به دور از خشونتِ غیرانسانی به جهاد می‌پردازند. از دیگر نتایج آن است که نشان می‌دهد در قرآن در مقایسه با سایر ادیان الهی- از جهت کمّی و کیفی- گزاره‌های کمتری به جنگ و مفاهیم متناظر با آن اختصاص یافته است؛ داده‌های آماری بیانگر این واقعیت است که حجم آموزه‌های کتب الهی ادیان مورد نظر دربارۀ جنگ در مقایسه با قرآن (4/12 برابر) بیشتر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


 

فهرست منابع

آرمسترانگ، کارن. (1395). خداشناسی از ابراهیم تاکنون: «دین یهود، مسیحیت و اسلام». تهران: نشر مرکز.
آریانپور، ا. ح. (1353). زمینه جامعه‏شناسی. چاپ‌هفتم. تهران: انتشارات دهخدا.
آشتیانی، جلال‌الدین. (1368). تحقیقی در دین یهود. چاپ دوم. تهران: نشر نگارش.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن. (1362). «مقدمه ابن خلدون» (جلد اوّل). ترجمه: گنابادی. چاپ‌چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1968م). التحریر و التنویر القرآن الکریم. تونس.
ابن عربى، ابو عبدالله محیى الدین محمد. (1422 ه.ق). تفسیر ابن عربى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ابوالوفاء، احمد و دارقاصد. (1410ه.ق). المعاهدات الدولیه فی‌الشریعه الاسلامیه. القاهره: دارالنهضه العربیه.
ارسطو. (1369). سیاست. حمید عنایت. تهران: کتاب‌های حبیبی.
افلاطون. (1368). جمهوریت. فؤاد روحانی. تهران: علمی ‌و فرهنگی.
باتامور، تی. بی. (1355). جامعه‏شناسی. سیدحسن منصور و حسینی‌کلجاهی. چاپ‌اول. تهران: کتاب‌های جیبی.
برته، محمدرضا. (1389). مبانی مشروعیت جنگ در یهودیت: «ملحِمت میصوا و ملحِمت رشوت». فصلنامه معرفت ادیان، سال اول، شماره سوم، صص 82-63.
برته، محمدرضا. (1389). مبانی مشروعیت جنگ در یهودیت: «ملحِمت حُوا». فصلنامه معرفت ادیان، سال اول، شماره دوم، صص 165-145.
بلاغی‌نجفی، شیخ محمد جواد. (1382ه.ق). الرحله المدرسیه. کربلا: المطبوعات الحدیثه.
بهرام‌پور، ابوالفضل. (1389). تفسیر یک جلدی مبین. چاپ‌ششم. قم: آوای قرآن.
بیستونی، محمد. (1390). تفسیر مجمع‌البیان جوان: برگرفته از تفسیر مجمع البیان‌طبرسی. مشهد: به‌نشر.
توین‌بی، آرنولد. (1373). جنگ و تمدن. خصرو رضایی. تهران: علمی ‌و فرهنگی.
جبل‌العاملی، زین‌الدین. (1378). الروضة البهیه فی شرح‌ المعةُ الدمشقیه. قم: دارالتفسیر.
جهانبگلو، امین. (1378). کلاوزویتس و نظریه جنگ. تهران: هومس.
جوادی‌آملی، عبدالله. (1374). تفسیر موضوعی قرآن: سیره علمی‌ و عملی رسول اکرم (ج 8). چ اول. تهران: رجاء.
حُرعاملی. (1365). وسائل‌الشیعه، جلد15. تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه.
حمیری، ابن‌هشام. (بی‌تا). السیرة النبویه (جلد1). بیروت: دارالمعرفه.
خرم‌دل، مصطفی. (1366). ترجمۀ تفسیر فی‌ظلال‌القرآن. سید قطب. احسان.
دوست‌‌خواه، جلیل. (1361). اَوِستا. چاپ سوم. تهران: انتشارات مروارید.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1421ه.ق). المفردات فی غریب‌القران. دمشق: دارالعلم. بیروت: دارالشامیه.
رشیدرضا، محمد. (1408ه.ق). الوحی‌المحمدی. چاپ‌سوم. قاهره: دارالمنار.
رشیدرضا، محمد. (1373ه.ق). تفسیر المنار. قاهره: دارالمنار.
رضی، داود و قرنجیک. (بی‌تا). تحلیل محتوای جهاد از دیدگاه قرآن: مجموعه مقالات سومین همایش تخصصی قرآن و جامعه‌شناسی، همدان.
روهلنگ، اگوست. (1899). الکنزالمرصود فی‌قواعد التلمود. یوسف نصرالله. مصر: المعارف.
سووی، آلفرد. (1357). مالتوس و دومارکس. صدقیانی. تهران: امیرکبیر.
ﺳﻴﻒ، ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ. (1375). روﺷﻬﺎی ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم رﻓﺘﺎری. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه.
شلتوت، محمود. (1354). جنگ و صلح در اسلام. شریف ‌رحمانی. تهران: بعثت.
الشنقیطی، محمّد المختار. (1386). از جنگ مقدّس تا صلح مقدّس. ترجمه سید جلال امام. فصلنامه معرفت، شماره 120، آذر 1386.
صالحی‌نجف‌آبادی، نعمت الله. (1382). جهاد در اسلام. تهران: نشر نی.
ضیائی بیگدلی، محمدرضا. (1385). اسلام و حقوق بین‌الملل. تهران: انتشارات کتابخانه گنج دانش.
ضیایی بیگدلی، محمد رضا. (1363). حقوق بین الملل عمومی (جلد دوم). تهران: مؤلف.
طباطبایی، علامه‌ سیدمحمد. (1371). المیزان فی تفسیر القرآن. جلدهای: «1، 2، 4، 9، 10، 14، 15». چاپ پنجم. قم: انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرى، ابوجعفرمحمدبن جریر. (بی‌تا). جامع البیان فی تفسیرالقرآن: (تفسیر طبری). جلد 4. بیروت: دارالمعرفه.
طریحى فخرالدین. (1375). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشى مرتضوى.
طوسى محمدبن حسن. (بی تا). ‏التبیان فى تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
عبدالباقی، محمدفؤاد. (1374). معجم‌المفهرس‌ لألفاظ القرآن‌الکریم. چاپ‌دوم. تهران: اسلامی.
عبدالغنی، عماد و ابراهیمی. (1384). «دیالکتیک، دین و خشونت». معرفت، شماره 88، صص75-68.
عمیدزنجانی، عباسعلی. (1367). حقوق اقلیت‌ها براساس قانون قرارداد ذمّه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
فاستر، مایکل ب. (1358). خداوندان اندیشه سیاسی. جواد شیخ الاسلامی (جلد اول). تهران: انتشارات امیرکبیر.
فضل الله، سید محمد حسین. (1419ه.ق). مِن وحى القرآن. (چاپ دوم). بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر.‏
قرائتی، محسن. (1377). تفسیر نور. چاپ سوم. قم: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قُرشی، سیدعلی اکبر. (1381). قاموس قرآن. جلدهای «1، 2، 3، 4، 5، 6، 7». چاپ‌ نهم. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
قمی، محمدالمؤمن. (1373). کلمات سدیده فی مسائل جدیده. قم: النشرالاسلامی.
کرلینجر، فردریک نیکلز. (1374). مبانی پژوهش در علوم رفتاری. حسن پاشا شریفی و نجفی. تهران: آوای نو.
کلینی، کافی. (1365). کتاب جهاد (جلد 5). تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
گیدنز، آنتونی. (1383). جامعه‌شناسی. منوچهر صبوری‌کاشانی. تهران: نشر نی.
مجله دین‌پژوهان. (1381). مسیحیت: جنگ یا صلح (1). مرداد و شهریور 1381، شماره 9.
مصباح‌یزدی، محمدتقی. (1387). جنگ و جهاد در قرآن. چاپ ‌سوم. قم: مؤسسه آموزشی‌ و پژوهشی امام‌خمینی(ره).
مطهری، مرتضی. (1373). جهاد. چاپ ‌هفتم. قم: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1387). سیره نبوی. چاپ 9، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی. (1378). مجموعه آثار. جلد20. قم: صدرا.
مک‌آیور، ر. م. (1349). جامعه و حکومت. ابراهیم کنی. تهران: نشر کتاب.
منتسکیو. (1349). روح القوانین. علی‌اکبر مهتدی. تهران: امیرکبیر.
میرشریفی، سیدعلی. (1385). پیام‌آور رحمت. تهران: سمت.
مکارم‌‌شیرازی، ناصر. (1362). تفسیر نمونه. جلدهای «1، 2، 4». قم: دار‌الکتاب السلامی.
نرم‌افزار جامع‌التفاسیر قرآن کریم. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
نیچه، فریدریش ویلهلم. (1351). «چنین گفت زردشت».(جلد2). داریوش آشوری. تهران: نیل.
ویریلیو، پل. (1393). پرده‌ی صحرا: جنگ در سرعت نور. شهناز محمدی. چاپ‌اول. تهران: هزاره سوم.
هابسبام، ﺍﺭﻳــﻚ. (1380). ﻋﺼــﺮ ﻧﻬﺎﻳﺖ‌ﻫــﺎ. ﺣﺴــﻦ ﻣﺮﺗﻀوی. تهران ﺁﮔﺎﻩ.
Avalos, Hector. (2005). Fighting Words: The Origins of Religious Violence. Amherst, New York: Prometheus Books.
Bailey, Rev; Richard, P. (2004). Jihad: The Teaching of Islam from Its Primary Sources-The Quran and Hadith.
Clausewitz, Carl von. (1995). On War. trans. by A. Rapoport. Harmondsworth, UK: Penguin.
Doyle, Michael W, Liberalism and World Politics, American Political Science Review, Vol. 80, No. 4, p. 1153.
Goel, Sita Ram. (1999). The Calcutta Quran Petition. Voice of India. New Delhi. 3rd edition.
Orend, Brian. (2005). War Ethics. Standford University Enclopedia of Philosophy.
Richardson, Don. (2003). Secrets of the Koran. California: Regal. Venture.
Schwartz, Regina M. (1997). The Curse of Cain: The Violent Legacy of Monotheism. The University of Chicago Press.
Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2016). www. plato.stanford.edu/entries/war.
Sorensen, George. (1992). Kant and Processes of Democratization: consequences for Neorealist Thought’, Journal of Peace Research, Vol. 29, No. 4,p. 399.
Volf, Miroslav. (2008). "Christianity and Violence", In Hess, Richard S; Martens, E.A. War in the Bible and terrorism in the twenty-first century. Eisenbrauns. pp. 1–17.
Walzer, M. and D. Miller, eds. (1995). Pluralism, Justice and Equality. Oxford: Oxford University Press.
Winn, Craig. (2004). What did Muhammad have to say about.... accessed 3 May.
Wordproject, The Holy Bible Software.
www.berkah.mihanblog.com.
Yoel, Natan. (2004). www.Yoel.Info.