ابعاد و مؤلفه‌های راهبردی فرماندهی نظامی بر اساس آموزه‌های امیرالمؤمنین، امام علی(ع)، در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده علوم و فنون فارابی، تهران، ایران

2 استادیار دانشگاه افسری امام علی‌(ع)، تهران، ایران، (*نویسنده مسئول)؛jafari138953 @yahoo.com

چکیده

مهم‌ترین عنصرِ نیروهای مسلح که موجب کارایی و حرکت به جلو سازمان می­ گردد، فرماندهی نظامی است. فرماندهی نظامی، حرف ه­ای تخصصی و ترکیبی از علم، هنر و تجربه است که علاوه بر مدیریت، جوهره اصلی آن را رهبری تشکیل داده و فکر، دل و جسم فرمان‌بران را تحت ولایت و هدایت خود قرار می­­دهد؛ همچنین نوعی اداره همه­ جانبه و امانتی از جانب خداوند، مردم و نظام اسلامی جهت خدمت­ گزاری، مجاهدت، هدایت و تربیت نیروهای تحت فرمان، اقامه ­ی حق و عدل و دفع باطل و ستم است که با بصیرت و آمادگی، امانت‌دار برترین ارزش‌ها و آرمان­های نظام می ­باشد. در نظام اسلامی، رفتار علوی به ­عنوان الگوی فرماندهی، تجلّی اخلاص و صداقت، فداکاری و پاک‌دستی، کار خستگی ­ناپذیر و سعی در تعالی هر چه بیشتر علم و عمل در نیروهای مسلح می­ باشد؛ ازاین‌رو داشتن الگویی از سیره امیرالمؤمنین (ع) برای فرماندهی نظامی نیروهای مسلح، ضروری است. این مطالعه با هدف ارائه الگوی فرماندهی نظامی راهبردی، درصدد پاسخ به این سؤال است که «آیا آموزه­ های امام علی (ع)، می ­تواند به الگوی فرماندهی نظامی رهنمون شود؟». سطح مطالعه، راهبردی و گردآوری اطلاعات، به روش داده بنیاد بوده که با روش تحلیل محتوای متن، مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج تحقیق گویای آن است که فرماندهی نظامی امیرالمؤمنین (ع) در سطح راهبردی، دارای 14 بُعد، شامل: رهبری، هدایت، ارتباط، انگیزش، اقتدار، مدیریت، شایسته گزینی، برنامه­ ریزی، هماهنگی، ارزیابی، کنترل، نظارت، پیگیری و تحکیم و تقویت می ­باشد. از پیوستگی 320 مفهوم که به روش مطالعه موردی-زمینه­ای از نهج­ البلاغه استخراج گردیده، 60 مؤلفه شکل ­گرفته و ترکیب مؤلفه ­ها نیز این ابعاد را به دست داده ­اند.

کلیدواژه‌ها


[امام] خامنه­ ای، سیدعلی. (1371). بیانات. دیدار با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مناسبت سوم شعبان.
________. (1381). فرهنگ معین. تهران. نشر نی.
________. (1385). مدیریت رفتار سازمانی. تهران. سمت.
________. (1386). اصول مدیریت. تهران.  سمت. چاپ نوزدهم.
________. 1386. مبانی سازمان و مدیریت. تهران. سمت. 
________. (1385)، مقاله «مدیریت فرماندهی جنگ از دیدگاه امام علی(ع)».مجله  شمیم یاس،  شماره 43. 
ابن ابی الحدید. عزالدین عبدالحمید بن هبه­ الله. (1378 ق). شرح نهج­البلاغه. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. مصر: دارالاحیاء­الکتب العربیه.
ابن­حنبل. احمدبن­محمدبن­حنبل­بن­هلال الشیبانی­المروزی. (1985 م). الأئمة الأربعة، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
ابن­عبدالبر. یوسف بن عبدالله محمد بن عبدالبر القرطبی. (1358 ق). الاستیعاب فی اسماء­الاصحاب. چاپ شده ذیل الاصابة فی معرفة الصحابة. مصر. مطبعة مصطفی محمد.
احمدی لفورکی، بهزاد. (1391). درآمدی بر دکترین. تهران. مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین­المللی ابرار معاصر.
احمدی، فاضلی­کبریا و فقیه، علی، حامد و محمدباقر. (1391). مقاله «ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺪل ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ و ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽﻫﺎ». فصلنامه راهبرد، ش 66.
ازغندی، سید علیرضا. (1392). جنگ و صلح: بررسی مسائل نظامی و استراتژیک معاصر. تهران. سمت.
استراوس و کربین. أَنسِلم و جولیت. (1394). مبانی پژوهش کیفی. ترجمه: ابراهیم افشار. تهران: نشر نی. چاپ چهارم.
اسکندری و همکاران، مجتبی. (1393). مقاله ﺳﺒﮏ رﻫﺒﺮی ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ(ع) در نهج­البلاغه. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽـﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﻼمی. سال 22. ﺷﻤﺎره 1.
اسلاوین، رابرت ایی. (1385).  روان‌شناسی تربیتی. ترجمة یحیی سید محمدی. تهران. نشر روان.
اشتریان، کیومرث. (1386). سیاست‌گذاری عمومی ایران. تهران. نشر میزان.
الاصفهانی، الراغب. (1427 ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داوودی. قم: نشر طلیعة النور.
اعرابی و محمودزاده، سیدمحمد و سیدمجتبی. (1385). مقاله «چالش مدیریت در منابع نیروی انسانی». نشریه مدیریت. شماره 2/7.
ایران­نژاد پاریزی، مهدی و ساسان­گهر، پرویز. (1373). سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل. تهران: موسسه بانکداری ایران. چاپ دوم.
الآمدی. عبدالواحد التمیمی. (1407 ق). غررالحکم و دررالکلم. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
بشیریه، حسین.  (1380). آموزش دانش سیاسی. تهران. نشر نگاه معاصر.
بلاذری، احمدبن یحیی. (1417 ق). انساب الاشراف. تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی. بیروت: دارالفکر.
بهارستان، جلیل. (پاییز 1380). مقاله «مطالعه تطبیقی ارزشیابی در مدیریت اسلامی و مدیریت متداول». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. دوره 18. شماره 2.
پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران. (29/ 7/ 1396). سخنرانی امیر سرتیپ دادرس درهمایش مسئولان دفاتر ارتباط مردمی نیروهای مسلح.
پورتال دانشگاه و پژوهشگاه دفاع ملی و تحقیقات راهبردی. (28/ 7/ 1396). دکترین نظامی.
توسلی، غلام‌عباس. (1369). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران. سمت. 1369.
جمالی، علی اصغر و رستمی محمود. (۱۳۸۱). تاریخ نظامی جهان و هنر جنگ. تهران. انتشارات دانشگاه افسری امام علی (ع).
حکیمی، محمدرضا. (1360)، الحیات. قم. انتشارات اسلامی. چاپ سوم.
خوارزمی، ابوالمؤید الموفق بن احمد معروف به أخطب خوارزمی. (بی­تا). تهران. مکتبة نینوا الحدیثة.
خورشیدی و قربانی، عباس و رضا. (1391). مقاله پژوهشی «عوامل و شاخص‌های مؤثر در رهبری و مدیریت فرماندهان نیروی زمینی در آینده». فصلنامه مدیریت نظامی. ش 47.
دانشنامه رشد. (28/ 2/ 1396). مقاله «مدیریت ارتباطات».
دلشاد تهرانی. مصطفی و جعفری، رضا. (1394). مقاله «واکاوی راهبرد نظامی در نهج­البلاغه». تهران. مجله سیاست دفاعی. شماره 90.
دنیوری. ابوحنیفه احمدبن داود. (1371 ش). اخبار الطوال. ترجمه: محمود مهدوی دامغانی. تهران. نشرنی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغتنامه. تهران. دانشگاه تهران.
ذاکری، محمد و اسدی، اسماعیل و لطفی، هادی. (1395). مقاله «تبیین الگوی جانشین‌پروری مدیران در حکومت علوی بر اساس نهج‌البلاغه». پژوهشنامه نهج­البلاغه. شماره 15.
رسولی. حبیب­الله. (1389). مقاله «بررسی و نقد اصول جنگ در نهج­البلاغه». تهران، فصلنامه مدیریت نظامی. شماره 38.
رشیدزاده، فتح­الله. ۱۳۸۷. منش و رفتار فرماندهی، تهران. انتشارات دانشگاه افسری امام علی (ع).
رضائیان، علی. (1368). مقاله «سازمان‌دهی و هماهنگی در مدیریت». فصلنامه دانش مدیریت. شماره 2.
روشه، گی. (1379). کنش اجتماعی. ترجمه: هما زنجانی‌زاده. مشهد. دانشگاه فردوسی مشهد.
سایت حوزه. (مرداد و شهریور 1379). مقاله «عدالت و اقتدار در سیره و گفتار امام علی(ع) ». شماره 99.
سلطانی، مسعود. (1393). هدف‌گذاری راه‌حل‌های حرفه­ای برای چالش­های روزانه. تهران. آریانا. چاپ سوم.
سورین، ورنر و تانکارد، جیمز. (1386). نظریه‌های ارتباطات. ترجمه: علیرضا دهقان. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
سیدجوادین، سیدرضا. (1383). نظریه­های مدیریت و سازمان. تهران. نگاه دانش.
سیف، علی‏اکبر. (1383).  روان‌شناسی پرورشی، تهران، نشر آگاه.
صفرپور، شبنم. (1391). «کنترل مدیریت». سایت برنامه­ریزی.
الطبری. محمدبن جریر. (۱۴۰۹ق). تاریخ الامم و الملوک. بیروت. موسسه الاعلمی للمطبوعات.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420 ق). التفسیرالکبیر (مفاتیح­الغیب). بیروت. دار احیاءالتراث­العربی.
فیضی، طاهره. (1383). مبانی سازمان و مدیریت. تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور.
قرآن کریم
گارئت، جان سی (1375). هنر فرماندهی نظامی. تهران. فصلنامه تاریخ جنگ. ش 13.
لاریجانی، علی و غلامی، غلامرضا. (1390). مقاله «رابطه اقتدار و مشروعیت در نظام سیاسی اسلام». تهران. فصلنامه مطالعه روابط بین­الملل، شماره 16.
المتقی الهندی. علاء­الدین علی بن حسام­الدین؛ معروف به: متقی هندی جیبوری. (1409 ق). کنزالعمّال فی احادیث­الاقوال و الافعال. بیروت، نشرالرسالة.
محمدزاده، عباس و مهروژان، آرمن. (1375). رفتار سازمانی. تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
محمودیان، حمید؛ ساجدی، علی محمد و فقیهی، طاهره بیگم. (1394). مقاله پژوهشی«نظارت و کنترل از نگاه مدیریتی امام علی(ع)». نشریه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. سال ششم. شماره 1.
معین، محمد. (1350). فرهنگ معین. تهران. انتشارات امیرکبیر.
نجفی، زهرا. (1387). مقاله «بررسی نظریه­های انگیزش». سایت راهکار مدیریت.
نرم­اقزار حدیث ولایت. بیانات و مکتوبات مقام معظم رهبری و فرماندهی معظم کل قوا.
نقره کار و همکاران، عبدالحمید و دیگران. (1389). مقالۀ «مدل سازی روشی مفید برای پژوهش‌های میان رشته­ای». نشریۀ علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. ش 1.
نهج­ البلاغه. ترجمۀ شهیدی. سیدجعفر. (1374). تهران. انتشارات علمی فرهنگی. چاپ هشتم.
 Fielder, Dave (2011), Defining Command, Leadership, and Management Success Factors within Stability Operations,U.S. Army War College , Strategic Studies Institute  at:
http://www.strategic studiesinstitute.army.mil/pubs/display.cfm?pubID=1070
Yo ung, M. D. (1958). The rise of the meritocracy: An essay on education and equality. London: Thames and Hudson. pp. 1870-2033.