توسعۀ مدلی برای ارزیابی و رتبه‌بندی پروژه‌های عمرانی با توجه به احتمال وقوع ریسک و تأثیر آن در عملکرد ساخت (مورد مطالعه: معاونت مهندسی و مجری طرح‌های عمرانی یک رده نظامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 . کارشناس ارشد مهندسی صنایع، دانشگاه پیام نور

2 استادیار مدیریت صنعتی، دانشگاه سمنان

3 استادیار مهندسی صنایع، دانشگاه شاهرود

چکیده

افزایش سرمایه‌گذاری در بخش‌های عمرانی در نیروهای مسلح، علاوه بر تأمین نیازهای اساسی می‌تواند تأثیر مثبتی در پیشبرد اهداف راهبردی داشته باشد، لیکن در راه رسیدن به این اهداف، ریسک‌هایی وجود دارد که لازم است پیش از شروع هر پروژه، این موارد شناسایی و کنترل شود. در این خصوص هدف اصلی این مقاله، شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک پروژه‌های عمرانی یک رده نظامی از نیروهای مسلح ایران، با یک رویکرد تلفیقی فنون تصمیم‌گیری چند معیاره است. این رویکرد می‌تواند به‌عنوان ابزاری مناسب در خصوص سنجش ریسک‌های ساخت پروژه‌های عمرانی، برنامه‌ریزی جهت کنترل آنها و شناسایی پروژه‌های کم‌ریسک استفاده شود. در این پژوهش ابتدا با مطالعه کتابخانه‌ای، ریسک‌های ساخت پروژه‌های عمرانی استخراج می‌شود. سپس در مرحله اول رویکرد پیشنهادی، با کمک فنِ تحلیل سلسله‌مراتبی و نظرات خبرگان، ریسک‌های شناسایی‌شده بر اساس احتمال وقوع نسبت به یکدیگر، وزن‌دهی می‌شوند. در مرحله دوم تحقیق با بررسی میزان تأثیر ریسک‌های شناسایی‌شده در عملکرد ساخت و با کمک نظرسنجی دوم و روش ویکور، شناسایی پروژه‌های کم‌ریسک میسر می‌شود. نتایج مرحله اول نشان می‌دهد، ریسک‌های مربوط به نظارت، طراحی و ساخت و همچنین مسائل مالی و اعتباری در میان زیرگروه‌های اصلی از لحاظ احتمال وقوع نسبی با ضرایب 38/0 و 28/0 در رتبه اول و دوم قرار داشته و ریسک‌های مربوط به حوادث جغرافیایی و اقتصادی با ضریب اهمیت 13/0 در رتبه آخر قرار دارد. همچنین خروجی نظرسنجی در مرحله دوم، بیانگر فهرستی از پروژه‌های عمرانی رتبه‌بندی شده بر اساس میزان تأثیر ریسک‌ در عملکرد ساخت آنهاست.

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع

احسانی، رحیم و لنگرودی، سید محمد. (1390). ارائه یک چارچوب مفهومی برای مدیریت ریسک پروژه‌های عمرانی بر اساس استانداردPMBOKهمراه بامطالعه موردی. هفتمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه، تهران، انجمن مدیریت پروژه ایران.
احمدیان، بهزاد. (1393). بررسی تأثیر مدیریت ریسک بر صنعت ساختمان در شهر مشهد. پایان‌نامه دانشجویی دانشگاه فردوسی مشهد، http://thesis.um.ac.ir/moreinfo-57575-pg-1.html.
اختیاری، مصطفی. (1391). معرفی یک روش ویکور توسعه‌یافته برای رتبه‌بندی اعتباری مشتریان بانک‌ها. فصلنامه مطالعات مدیریت صنعتی، 25، 161-179.
اخروی، امیرحسین؛ پویا، علیرضا؛ ناظمی، شمس‌الدین و کاظمی، مصطفی. (1394). طراحی الگویی جهت طبقه‌بندی اهداف و تعیین سناریوهای درگیری در مدیریت نبرد. فصلنامه مدیریت نظامی، 15(60)، 1-33.
اردشیر، عبدالله و مهاجری، حسن. (1392). ارزیابی ریسک‌های ایمنی پروژه‌های ساختمانی با استفاده از روش AHP-DEA. هفتمین کنگره ملی مهندسی عمران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
اسدی ملردی، حامد. (1391). مروری بر روش‌های شناسایی، تحلیل و کنترل ریسک‌های پروژه‌های عمرانی. سمینار کارشناسی ارشد مهندسی مدیریت ساخت، مؤسسه آموزش عالی طبری.
اطمینان مقدم، فرنوش. (1384). بررسی تحلیلی شناسایی ریسک‌های معمول در پروژه‌های ساختمانی. دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه، تهران، گروه پژوهشی آریانا.
الفت، لعیا؛ خسروانی، فرزانه و جلالی، رضا. (1389). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک پروژه بر مبنای استاندارد PMBOK با رویکرد فازی. فصلنامه مطالعات مدیریت صنعتی، 8(19)، 147-163.
باقری، جعفر و چاره‌گر، مهسا. (1392). شناسایی و فهرست ریسک قراردادهای FixedPrice در پروژه‌های عمرانی. دانشگاه فردوسی مشهد، اولین کنفرانس ملی مدیریت پروژه های ساخت.
باقلانی، مصطفی و فریدون شیروانی. (1393). ارزیابی پاسخ‌های مبتنی بر ریسک‌های پروژه‌های عمرانی در شرایط فازی. اولین کنگره ملی مهندسی ساخت و ارزیابی پروژه‌های عمرانی، گرگان، سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان گلستان.
بردبار، آرزو و سایبانی، مصباح. (1392). شناسایی و تخصیص ریسک پروژه‌های عمرانی در قراردادهای با سیستم اجرای متعارف. اولین کنفرانس ملی مدیریت پروژه ساخت.
بیدی، عباس. (1387). مدیریت ریسک پروژه‌های عمرانی با اعمال ملاحظات قراردادی. چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه، تهران، گروه پژوهشی آریانا.
پوراحمد، احمد؛ خلیجی، محمدعلی. (1393). قابلیت‌سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR: مطالعه موردی شهر بناب. مجله برنامه‌ریزی فضایی جغرافیا، 4(2)، 1-16.
پورصادق، ناصر؛ فرشچی، محمدرضا و موحدی صفت، محمدرضا. (1392). مدیریت ریسک در محیط‌های نظامی و ارائۀ یک الگوی ارزیابی مبتنی بر نظریۀ بازی‌ها. فصلنامه مدیریت نظامی، 13(51)، 1-44.
جعفری اسکندری، میثم؛ علی احمدی، علی‌رضا و کامفیروزی، محمدحسن. (1393). تلفیق روش‌های بولزای و ویکور برای تصمیم‌گیری چند معیاره با اعداد خاکستری سه پارامتره. نشریه بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 4، 432-437.
جوزی، سید علی؛ حسینی، سید محسن و شوشتری، مهرنوش. (1389). ارزیابی ریسک محیط زیستی سد بالا رود خوزستان در مرحله ساخت با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی. فصلنامه علوم و فنون دریایی،  5(1)، 71-88.
حاج باقری، منصور و صادقی، فرزاد. (1389). بررسی وضیعت مدیریت ریسک در صنعت ساخت کشور. ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه، تهران، گروه پژوهشی آریانا.
حیاتی، محمد؛ عطایی، محمد؛ خالو کاکایی، رضا و صیادی، احمدرضا. (1393). ارزیابی و رتبه‌بندی ریسک در زنجیره تأمین با استفاده از روش تحلیل تاکسونومی. مجله تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، 11(1)، 85-103.
خاکسار، منصور؛ شافعی، رضا و اله ویسی، بهاره. (1387). شناسایی منشأهای ریسک در پروژه‌های ساختمانی و نحوه مدیریت آنها. فصلنامه مدیریت بهره‌وری، 7، 139-160.
خانزادی، مصطفی؛ اشتهاردیان، احسان اله و خداویردی، سعید. (1392). آنالیز ریسک در پروژه‌های عمرانی درون‌شهری با استفاده از شبکه‌های اعتقادی بیزین، مطالعه موردی: بزرگراه امام علی(ع). دهمین کنفرانس بین‌المللی مهندسی صنایع، تهران، انجمن مهندسی صنایع ایران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
دری، بهروز و حمزه‌ای، احسان. (1389). تعیین استراتژی پاسخ به ریسک در مدیریت ریسک به‌وسیله تکنیک ANP، مطالعه موردی: پروژه توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی. فصلنامه مدیرت صنعتی، 2(4)، 75-92.
دزفولی‌نژاد، مهدی؛ تلوری، عبدالرسول و روان‌شادنیا، عبدالرسول. (1393). اولویت‌بندی اقدامات مجری طرح‌های عمرانی در پروژه‌های عمرانی به روش لکسیکوگراف بر اساس رتبه ریسک معیارهای ژئواستراتژیک محل احداث پروژه. دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری با رویکرد مجری طرح‌های عمرانی در معماری و شهرسازی، قم، انجمن علمی مجری طرح‌های عمرانی ایران، شرکت بنام خط نوین.
ذگرگی، حسام‌الدین؛ نظری، احمد و رضایی، ابراهیم. (1392). ارزیابی ریسک پروژه توسط رویکرد ترکیبی فرایند شبکه‌ای و تاپسیس فازی. فصلنامه مهندسی صنایع و مدیریت شریف، 29(1)، 3-14.
رفیع‌زاده، ایمان و عبدالله اردشیر. (1388). بررسی و ارزیابی کیفی ریسک پروژه‌های عمرانی با رویکرد فازی. پنجمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه، تهران، گروه پژوهشی آریانا.
رکاب اسلامی، محمد؛ اردشیر، عبدالله و مکنون، رضا. (1392). مدلی برای رتبه‌بندی ریسک در پروژه‌های ساختمانی با رویکرد فازی. کنفرانس ملی تکنیک‌های نوین محاسباتی و بهینه‌سازی در مهندسی عمران، سقز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سقز.
زهرایی، بنفشه؛ روزبهانی، عباس و میرشکاری، مصطفی. (1395). ارائه مدل تحلیل ریسک مبتنی بر سیستم‌های خبره فازی برای مدیریت پروژه‌های ساخت. فصلنامه مهندسی عمران شریف، آماده انتشار.
زیاری، حسن و پروین کریمی. (1387). ارائه مدلی جهت رتبه‌بندی پروژه‌های راه‌سازی با دو رویکرد هزینه دوره عمر و مدیریت ریسک. چهارمین کنگره ملی مهندسی عمران، تهران، دانشگاه تهران.
شاکری، مریم؛ صادقی، ابوالقاسم و بخشی، هدایت ا... (۱۳۹۱). استفاده از روش‌های تصمیم‌گیریAHPوVIKORدر سیستم اطلاعات مکانی برای مکان‌یابی جایگاه سوخت. دوازدهمین کنفرانس مهندسی حمل‌ونقل و ترافیک ایران، تهران، سازمان حمل‌ونقل و ترافیک تهران، معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران.
شفیعی نیک‌آبادی، محسن؛ حسینی، محمدحسن و شفیعی نیک‌آبادی، مجتبی. (1394). تعیین سبد بهینه پروژه‌های عمرانی مبتنی بر رویکرد تلفیقی تحلیل سلسه‌مراتبی و ارزیابی نسبت تجمعی. فصلنامه مدیریت نظامی، 15(59)، 1-31.
شهرکی، محمدرضا؛ فرامرز پور، بنفشه و رستم‌نژاد مقدم، مهدیه. (1392). توسعه یک مدل ارزیابی ریسک پروژه‌های سدسازی با استفاده از روش دلفی و تحلیل سلسله‌مراتبی. دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، کارآفرینی و توسعه اقتصادی، قم، دانشگاه پیام نور.
صابری، مظاهر؛ پاشا زانوسی، محمدعلی و خزانی، محمدعلی. (1392). ارزیابی ریسک پروژه‌های عمرانی با استفاده از FMEA و AHP، مطالعه موردی نصب سگمنت عرشه پل بزرگراه شهید صدر تهران. کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.
صوفی‌فرد، رحمان؛ خاکزار فروئی، مرتضی و نظری، احد. (1392). ارائه مدل ترکیبی فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP تکنیک دیمتل DEMATEL در محیط فازی به‌منظور ارزیابی ریسک پروژه‌های ساخت. دومین کنفرانس ملی مهندسی صنایع و سیستم‌ها، نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، گروه مهندسی صنایع.
صیادی، احمدرضا؛ حیاتی، محمد و آذر، عادل. (1390 ب). ارزیابی و رتبه‌بندی ریسک در پروژه‌های تونل‌سازی با استفاده از روش تخصیص خطی. نشریه بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 22(1)، 28-38.
صیادی، احمدرضا؛ حیاتی، محمد و منجزی، مسعود. (1390 الف). مدیریت ریسک ساخت تونل با استفاده از تکنیک‌های MADM. فصلنامه مدیریت صنعتی، 3(7)، 99-116.
صیادی، احمدرضا؛ منجزی، مسعود و شریفی محمدرضا. (1392). ارائه رویکردی جهت ارزیابی ریسک در معادن روباز با استفاده از روش Fuzzy TOPSIS  و FAHP. نشریه روش‌های تحلیلی و عددی در مهندسی معدن، 6، 45 -58.
فتاحی، احد؛ بیات، ناصر؛ امیری، علی و نعمتی، رضا. (1392). سنجش و اولویت‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان دلفان با استفاده مدل تصمیم‌گیری ویکور. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11، 65- 78.
فیلی، حمیدرضا؛ نصراللهی، احسان و قمی، مجتبی. (1391). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی جهت اولویت‌بندی پهنه‌های مستعد توسعه اکوتوریسم در شهرستان آبیک. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، تهران، وزارت کشور.
قاضی‌زاده، علی و مسعودی، سمیه. (1393). ارائه یک مدل جدید در شناسایی رتبه‌بندی و ارزیابی عوامل مؤثر بر ریسک پروژه‌های بزرگ با استفاده از تکنیک‌های FTOPSIS و FANP, DEMATEL. اولین همایش ملی پژوهش‌های مهندسی صنایع، همدان، شرکت علم و صنعت طلوع فرزین.
کلاهان، فرهاد؛ رضایی نیک، ابراهیم؛ حسنی دوغ‌آبادی، مرضیه؛ رمضان‌پور، حمید و تجدد، امیررضا. (1394). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های پروژه‌های توسعه صنعت برق کشور. نشریه تخصصی مهندسی صنایع، 49(1)، 107-116.
محمدی، علی؛ شجاعی، پیام؛ اکبری، زهرا و کایدان، بهاره. (1394). تحلیل تطبیقی رویکردهای تصمیم‌گیری چند معیاره در اولویت‌بندی استان‌های کشور بر اساس عملکرد پروژه‌های عمرانی در پایان برنامه چهارم توسعه. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، 12، 27-50.
مقیمی، ابراهیم؛ یمانی، مجتبی؛ بیگلو، جعفر؛ مرادیان، محسن و فخری، سیروس. (1391). تأثیر ژئومورفولوژی زاگرس جنوبی بر پدافند غیر عامل در منطقه شمال تنگه هرمز (با تأکید بر مکان‌یابی مراکز ثقل جمعیتی). فصلنامه مدیریت نظامی، 12(48)، 77-112.
ممبینی، حسین و یزدانی، عبدالرضا. (1393). ارائه یک روش جدید برای اولویت‌بندی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی ایران. فصلنامه دانش سرمایه‌گذاری، 11، 259-289.
موغلی، علیرضا؛ عبدالمنافی، سعید؛ صالحی، حسن و محمود صالح، شهناز. (1394). تحلیل ریسک در سازمان‌های نظامی: شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های بحرانی در پایگاه‌های پدافند هوایی. فصلنامه مدیریت نظامی، 15(58)، 43-69.
نصیرزاده، فرناد؛ خانزادی، مصطفی و افشار، عباس. (1393 ب). شبیه‌سازی پیامدهای هم‌زمان ریسک‌ها بر روی هزینه و زمان پروژه با در نظر گرفتن عدم قطعیت‌ها. فصلنامه مهندسی عمران شریف، 2-30(1/1)، 3-11.
نصیرزاده، فرناد؛ مازندرانی، حامد و روح‌پرور، مهدی. (1393 الف). ارائۀ یک مدل تحلیلی برای تخصیص کمّی ریسک در پروژه‌های ساخت. فصلنامه مهندسی عمران شریف، 2-30(2)، 69-75.
نصیری باری، حسین و پیوسته، اکبر. (1391). بررسی اولویت‌بندی استفادۀ مدیران و فرماندهان از انواع قدرت به روش AHP. فصلنامه مدیریت نظامی، 12(45)، 93-120.
نظری، احمد و جابری، مجید. (1394). شناسایی ریسک پروژه‌ها با رویکرد طراحی ساختار شکست ریسک. نشریه بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 26(1)، 2-15.
نظری، احمد؛ فرصت کار، احسان و کیافر، بهراد. (1387). مدیریت ریسک در پروژه‌ها، چاپ اول. معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
 
Amer, M., Jiayin, P., Zayed, T., (2008). Assessing risk and uncertainty inherent in chinese higway projects using AHP. International Journal of Project Management, 26, 408-419.
Cabero, J., Ventosa, M. J., Cerisola, S., & Baillo, Á. (2010). Modeling risk management in oligopolistic electricity markets: A benders decomposition approach. IEEE Transactions on Power Systems, 25, 263-271.
Chapman, C. B., & Ward, S. C. (2008). Project Risk Management: Processes, Techniques and Insights, 2nd ed. Chichester, UK: John Wiley.
Conrow, E. H. (2003). Effective Risk Management: Some Keys to Success, 2nd ed. Reston: American Institute of Aeronautics and Astronautics.
Green, P. E. J. (2016). Enterprise risk management: A common framework for the entire organization. Publication Oxford: Elsevier.
Hillson, D. (1999). Developing Effective Risk Response. Proceeding of the 30th annual project management institute. seminar and symposium, Philadelphia, Pennsylvania, USA.
Hillson, D. (2003). Using a risk breakdown structure in project management. Journal of Facilities management, 2, 85-97.
Hwang, B-G., Zhao, X., & Toh, L. P. (2014). Risk management in small construction projects in Singapore: Status, barriers and impact. International Journal of Project Management, 32, 116-124.
Hwang, C. L., & Yoon, K. (1981). Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications. A State-of-the-Art Survey. Springer, New York.
Jaberi, M. (2011). Risk Management Model Development in a Project Based Organization. M. S. thesis, Shahid Beheshti University, Tehran.
Khodeir, L., Mohamed, M. (2015). Identifying the latest risk probabilities affecting construction projects in Egypt according to political and economic variables. From January 2011 to January 2013. HBRC Journal, 11, 129-135.
MacCrimon, K. R. (1986). Decision Making Among Multi-Attribute Alternatives: a survey and consolidated approach. Santamonica. California: RAND memorandum. RM-4823-ARPA, The Rand Corporation.
Mojtahedi, S., Mohammad. H., Mousavi, S., & Makui, A. (2010). Project risk identification and assessment simultaneously using multi-attribute group decision making technique. Safety Science. 48, 499- 507.
Nazari, A., Jaberi, M., & Amal Nik, M. (2013). Developing a risk management model for project based organizations. Journal of Industrial Engineering, 47, 93-104.
Ng, A., & Loosemore, M. (2007). Risk allocation in the private provision of public infrastructure. International Journal of Project Management, 25, 66-76.
Nieto-Morote A., & Ruz-vila, F. (2011). A fuzzy approach to construction project risk assessment. International Journal of Project Management, 29, 220-231.
Opricovic, S. (1998). Visekriterijumska optimizacija u gradevinarstvu [Multi-criteria optimization of civil engineering systems]. Faculty of Civil Engineering. Belgrade (in serbian).
Opricovic, S., & Tzeng, G. (2004). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research, 156, 445-455.
Opricovic, S., & Tzeng, G. (2007). Extended VIKOR method in comparison with outranking methods. European Journal of Operational Research, 178, 514-529.
PMI. (2009). Practice Standard for Project Risk Management. Project Management Institute.
PMI. (2013). Project Management Body of Knowledge (PMBOK), 5th ed. USA: Project Management Institute (PMI).
Prasanta, K. D. (2010). Managing project risk using combined analytic hierarchy process and risk map. Applied Soft Computing, 10, 990-1000.
Saaty, T. L. (1980). The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting. Resource Allocation. Mcgraw-Hill.
Sayegh, S. M. (2008). Risk assessment and allocation in the UAE construction industry. International Journal of Project Management, 26, 431-438.
Stanujkic, D., & Jovanovic, R. (2012). Measuring a quality of faculty website using ARAS method. Contemporary Issues in Business Management and Education, 545-554.
Tamošaitienė, J., Zavadskas, E. K. (2013). Multi-criteria Risk Assessment of a Construction Project. First International Conference on Information Technology and Quantitative Management, 17, 129-133.
Taylan, O., Kabli, M. R., Bafail, A., & Abdulaal, R. (2014), Construction projects selection and risk assessment by fuzzy AHP andfuzzy TOPSIS methodologies. Applied Soft Computing, 17, 105-116.
Taylan, O., Kabli, M. R., Saeedpoor, M., & Vafadarnikjoo, A. (2014). Commentary on construction projects selection and risk assessment by Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methodologies. Applied Soft Computing, 36, 419-421.
Zavadskas, E. K., Kaklauskas, A., & Sarka, V. (1994). The new method of multi-criteria complex proportional assessment of projects. Thechnological and economic development of economy, 1, 131-139.
Zeng J., Smith & N. J. (2007). Application of fuzzy based decision making methodology to construction project risk assessment. International Journal of Project Management, 25, 589-600.
Zhang, L., Wu, X., Skibniewski, M., Zhong, J., & Lu, Y. (2014). Bayesian-network-based safety risk analysis in construction projects. Reliability Engineering & System Safety, 131, 29-39.