تحلیلی بر مؤلفه‌های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی امام‌علی(ع) در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف، دانشگاه افسری امام علی(ع)، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معارف، دانشگاه افسری امام علی(ع)، تهران، ایران،(*نویسنده مسئول)؛ habib.zarei42@gmail.com

10.22034/IAMU.2021.521075.2510

چکیده

معنویت و اخلاق، از جمله مؤلفه‌‍­های حقیقی حیات بشر است که نقشی اساسی در نیکبختی او ایفاکرده­‌است و انسان­‌های اخلاق‌­مدار و معنویت‌­محور نیز، در عینیت­بخشی به این مؤلفه‌­ها در جوامع انسانی، مؤثرترین نقش را برعهده‌­داشته‌­اند. از شخصیت­‌های بی­‌بدیل و تأثیرگذار تاریخ در این عرصه، امام­ علی­­(ع) است که حیات نورانی او، مفسِّر عینیِ عالی­ترین سطح معنویت و اخلاق فاضلۀ انسانی در همۀ عرصه­‌ها، به­‌ویژه در عرصۀ فرماندهی نظامی ­است. هدف اصلی مطالعۀ حاضر، تحلیل مؤلفه­‌های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی آن حضرت می‌باشد.­ مبتنی بر این هدف، سؤال اصلی پژوهش،«چیستیِ مؤلفه‌­های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی امام­ علی(ع)» است که به روش گردآوری کتابخانه­‌ای، با فیش­‌برداری از اسناد و منابع موجود و مرتبط، اطلاعات لازم جمع‌­آوری و سپس به روش تحلیل محتوای متن، تجزیه و تحلیل­‌شده‌­اند. نتایج پژوهش، گویای آن است؛ کانونی‌­ترین نقطۀ ثقل معنویت و اخلاق، متّکی بر اعتقاد به خداوندمتعال­ است و به تَبَعِ این باور اصیل، اصول معنوی امیرالمؤمنین(ع) در حوزۀ فرماندهی­‌نظامی، خدامحوری، معادباوری و ولایت­مداری ­است که این اصول، خود مولِّد اصول اخلاق توحیدی است که مهم­ترین آن­ها، اخلاص، حق­‌مداری و عدالت­ محوری می‌باشد. 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
ابن شعبه حرانى، حسن بن على (1404ق). تحف العقول، قم: جامعۀ مدرسین.
ابن­ابی­الحدید، عبدالحمیدبن هبه الله (1404ق). شرح نهج­البلاغه، قم: مکتب آیت­الله مرعشی نجفی.
ابن­بابویه الصدوق، محمدبن­علی (1362ش). الخصال، قم: جامعۀ مدرسین.
ازغندی، سیدعلیرضا (1392). جنگ و صلح: بررسی مسائل نظامی و استراتژیک معاصر. تهران. سمت.
استراوس و کربین. أَنسِلم و جولیت (1394). مبانی پژوهش کیفی. ترجمه: ابراهیم افشار. تهران: نشر نی. چاپ چهارم.
برقی، احمدبن محمدبن­خالد (1371ش). المحاسن، قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410 ق). غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
تهرانی، مجتبی (1391ش). سلوک عاشورایی(حق و باطل)، تهران: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی مصابیح الهدی.
ثواقب، جهانبخش (1380). «امام­ علی(ع)،کارگزاران حکومت و راه­کارهای اصلاحات»، فصلنامه علمی پژوهشی حکومت اسلامی، شماره22.
جعفری، محمد تقی (بی­تا). نگاهی به علی­(ع)، تهران: انتشارات جهان­آرا.
جمالی، علی اصغر و رستمی محمود (۱۳۸۱). تاریخ نظامی جهان و هنر جنگ. تهران. انتشارات دانشگاه افسری امام علی (ع).
حافظ نیا. محمدرضا (1389). مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت. چاپ هفدهم.
خامنه­ای، سیدعلی (1398ش). بیانیۀ گام دوم انقلاب.
خرم­پور، فیروزه (1397). «بایسته‌های اخلاقی مدیریت معنوی امام علی(ع) در بعد حکومت‌داری اجتماعی»، نشریه رهیافت فرهنگ دینی، شماره4.
خنیفر، حسین و نفیسه و جواد زروندی (1390). «بررسی جایگاه پژوهش‌های کیفی در روش‌شناسی». نشریه « عیار پژوهش در علوم انسانی». سال سوم. بهار و تابستان 1390. ش 1.
دیلمى، حسن بن محمد (1412ق). ارشاد القلوب الی الصواب، قم: الشریف الرضی.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
رشیدزاده، فتح­الله (۱۳۸۷). منش و رفتار فرماندهی، تهران. انتشارات دانشگاه افسری امام علی(ع).
رشیدزاده، فتح­الله و جعفری، رضا (1399). «ابعاد و مؤلفه­های راهبردی فرماندهی نظامی بر اساس آموزه­های امیرالمؤمنین، امام علی(ع)، در نهج­البلاغه»، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت­نظامی، سال بیستم، ش1، صص: 160-121.
رضانژاد امیردهی، عزالدین (1397). «اخلاق و معنویت به روایت مولای متقیان(ع)»، خبرگزاری شبستان، 29/ 12/ 1397.
رافعی، قزوینی، عبدالکریم­بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: انتشارات دارالحجره.
رهبر، محمد تقی و رحیمیان، محمد حسن (1386ش). اخلاق و تربیت اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
ساروی، پریچهر و قادرزاده، قادرزاده (1384). «جامعه مطلوب از دیدگاه امام علی(ع)»،  نشریه معرفت، شماره95.
سیدرضی(شریف رضی). ابوالحسن محمدبن الحسین الموسوی (بی تا). نهج­البلاغه. تصحیح: الصبحى الصالح. قم. دارالهجره
شمس معطر. علیرضا (1380). «پژوهش کیفی و روایی آن»،  نشریه سپید. شماره147.
شهیدی، جعفر (1374). ترجمه نهج­البلاغه. چاپ هشتم. تهران. انتشارات علمی فرهنگی.
شهیدی، جعفر 1(1378). خلاصه علی از زبان علی(ع)، تلخیص: محمدرضا جوادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم.
شیدائیان، حسین (1388). «راه­کارهای تقویت معنویت در سپاه و بسیج»، مجله حصون، شماره21.
طباطبائی، محمد حسین (بی­تا). ترجمۀ تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طریحی، فخرالدین (1362ش). مجمع­البحرین، تهران: انتشارات طراوت.
طوسى، محمد بن الحسن (1414ق). الأمالی (للطوسی)، قم: دار الثقافه.
عطاران، سعید (1380). سیمای حضرت علی(ع) در قرآن، پرتال جامع علوم انسانی. نشریه پاسدار اسلام. شماره231و232.
 کشاورز، سوسن (1386). «نقش اخلاق فردی امام­علی(ع) در حکومت»، گنجینه معارف، فصلنامه ندای صادق، شماره20.
الکلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب (1388ق). الکافی. تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گارئت، جان سی (1375). هنر فرماندهی نظامی. تهران. فصلنامه تاریخ جنگ. ش 13.
قمی، علی­بن­ابراهیم (1404ق). تفسیر قمی، قم: انتشارات دارالکتاب.
مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق). بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
مجلسی، محمدباقربن­محمدتقی (1403ق). بحار الأنوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمد تقی (1378ش). آموزش عقاید، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
مصطفوى، حسن‏ (1430ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مطهری، مرتضی (1354ش). سیری در نهج­البلاغه، تهران: انتشارات سپهر.
مطهری، مرتضی (1391ش). سیرۀ امیرالمؤمنین (ع)، تهران: بینش مطهر.
معین، محمد حسین (1384ش). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات آدنا.
نراقی، ملامهدی (بی­تا). جامع السعادات، قم: انتشارات اسماعیلیان.
یوسفوند، محمود (1388). «دولت اخلاقی از منظر امام علی(ع)»، پگاه حوزه، شماره262.
Fielder, Dave (2011), Defining Command, Leadership, and Management Success Factors within Stability Operations ,U.S. Army War College , Strategic Studies Institute  athttps://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/commander