جُستاری تحلیلی پیرامون ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری فرماندهان و مدیران نظامی در آموزه‌های قرآن کریم و نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر تطبیقی، استادیار دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری(نویسنده مسئول)؛ faghihzadeh.r@yahoo.com

2 دکتری مدیریت و استادیار دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری؛ ali_farhadi92@yahoo.com

3 دکتری فقه و حقوق اسلامی، مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه خاتم(ص)؛ esmaeiliayat4@gmail.com

10.22034/iamu.2024.1995848.2855

چکیده

در آموزه‌های دینی، در خصوص شخصیت و نوع عملکرد مدیران نظامی؛ شاخصه‌هایی مطرح‌شده که شناسایی و تحلیل آن‌ها جهت کمک به فرایند انتخاب و مدیریت نیروهای نظامی اهمیت فراوانی دارد. ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر این است که با معرفی و تبیین دقیق این شاخصه‌ها، گامی در راستای گزینش مدیران نظامی شایسته و همچنین مدیریت اسلامی آنان بر زیردستان، بردارد. این پژوهش در دو مرحله انجام‌شده؛ مرحله اول تحقیق به روش تحلیل محتوا؛ و مرحله دوم به روش توصیفی- تفسیری انجام‌گرفته است.
جامعه آماری تحقیق، قرآن کریم و نهج‌البلاغه می‌باشد که گزارهای مربوط به موضوع شناسایی، و برای روایی و پایایی تحقیق، از ضریب توافق بین کدگذاران و چند سویه سازی منابع استفاده گردید.
نتایج حاصل از بررسی و تحلیل داده‌ها بیانگر آن است که مهم‌ترین ویژگی‌های یک مدیر نظامی شایسته در این دو منبع مهم دینی، در دو مقوله؛ شخصیتی شامل: تعهّد، قدرت علمی و جسمی، بصیرت، صبر، عالِم به مواضع حق، خیرخواهی، پاک‌دلی، قدرت فهم حکم خدا و رسول (ص)؛ و رفتاری، شامل: امانت‌داری، حفظ تقوا و پرهیز از بغی و تعدی، مواسات با زیردستان، تشویق بجای زیردستان، دوری از سستی و لغزش و پرهیز از کندی و عجله با توجه به موقعیت، مخالفت با هوای نفس و دفاع عملی از دین و شعائر دینی قابلیت طبقه‌بندی دارد. با تحقّق این دو مقوله، یک مدیر نظامی از منظر منابع دینی مقبولیت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع

    الف- منابع فارسی

    • قرآن کریم(1373ش) ، ترجمۀ ناصرمکارم شیرازی، قم، دارالقرآن الکریم، دفترمطالعات
    • ابن ابى حاتم، عبدالرحمن بن محمد (1419ق). تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودى،‏ مکتبة نزار
    • ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1404ق)‏. ‏شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید،‏ قم‏، مکتبة المرعشی النجفی
    • ابن شعبه حرانى، حسن.(1404ق)‏‏. تحف العقول، قم، جامعه مدرسین
    • ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا). التحریر و التنویر، بی جا
    • ابن منظور، محمد.(1414ق). لسان العرب، بیروت، دار الفکر
    • انصاریان، علی (1366ش). شرح نهج‌البلاغه المقتطف من بحارالانوار، ج 3، تهران، وزارت فرهنگ
    • ایروانی، محمدرضا.(1401ش). مقاله مفهوم‌شناسی و ارائه الگوی فرماندهی مطلوب در ایران باستان بر اساس روایت شاهنامه فردوسی با تمرکز بر روایت جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب، مدیریت نظامی، دوره22،ش85،صص65-98
    • جعفری، رضا و زارعی، حبیب‌الله.(1400ش). مقاله تحلیلی بر مؤلفه‌های معنویت و اخلاق در سیرۀ فرماندهی نظامی امام‌علی(ع) در نهج‌البلاغه. فصلنامه مدیریت نظامی، دوره21،ش81،صص95-136
    • جوادی آملی، عبدالله (1387 ش). تفسیر تسنیم، ج 11، تحقیق: سعید بندعلی، قم، اسراء
    • (1389 ش). تفسیر تسنیم، ج 19، تحقیق: سعید بند علی، قم، اسراء
    • خیر گو، منصور و عباس زاده، ناصر.(1399ش). مقاله ارائه الگوی فرماندهی و مدیریت در سازمان‌های دفاعی از منظر امام علی (ع): پژوهشی کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون. فصلنامه مدیریت نظامی، دوره20،ش77،صص51-80
    • درویشی، صیاد و بختیاری، لطفعلی و افراسیابی، علی (1399). مقاله معیارهای انتصاب فرماندهان و مدیران انتظامی در آموزه‌های مکتب شهید سلیمانی، مجله نظارت و بازرسی، دوره14، ش53، صص81-100.
    • راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق). المفردات فی غریب القرآن، دمشق بیروت، دارالعلم الدار الشامیة
    • رشید زاده، فتح‌الله و جعفری، رضا.(1399ش). مقاله ابعاد و مؤلفه‌های راهبردی فرماندهی نظامی بر اساس آموزه‌های امیرالمؤمنین، امام علی (ع)، در نهج‌البلاغه. فصلنامه مدیریت نظامی، دوره20،ش77،صص121-160
    • زمخشرى، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت،‏دار الکتاب العربی
    • شریف رضی، محمد(1414ق)، نهج البلاغه امام علی(ع)، تحقیق: صبحی صالح، ‏قم‏، هجرت
    • سیوطی شافعی، جلال‌الدین عبدالرحمن­بن أبی بکر(1404 ق). الدّرّ المنثور فی التّفسیر بالمأثور، قم، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی
    • شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابَوَیْه قمی(1376ش). ‏‏الأمالی، چاپ ششم‏، تهران،‏ کتابچى
    • (1395ق). کمال‌الدین و تمام النعمه، چاپ دوم، تهران، اسلامیه
    • طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417 ق)‏.‏المیزان فى تفسیر القرآن، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى
    • طبرسى، فضل بن حسن(1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران،‏ ناصر خسرو
    • طبرى آملى، عمادالدین محمد (1383 ق). ‏‏بشارة المصطفى لشیعة المرتضى، نجف،‏ المکتبة الحیدریة
    • طوسی، محمدبن حسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی
    • عبده، محمد (بی‌تا)، شرح‏نهج‏البلاغة، قاهره،‏ مطبعةالاستقامة
    • عمید، حسن.(1379ش). فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر
    • فخر رازی، محمد (1420 ق). مفاتیح الغیب، چاپ: سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی
    • فیض کاشانى، ملا محسن.(1415ق). الصافى،‏ تهران، صدر
    • قمى، على بن ابراهیم (1367ش). تفسیر قمى، تحقیق: سید طیب موسوى، قم، دار الکتاب
    • کهن، نبی‌الله و صفری، علی و گلشاهی، بهنام (1394). مقاله بررسی رفتار و صفات شخصیتی فرماندهان نظامی بر اساس بیانات امام علی (ع)، فصلنامه منابع انسانی ناجا، سال دهم، شماره 40
    • لزگی، علی نقی و صافحیان، جعفری(1399)، مقاله مولفه های آمادگی دفاعی فرماندهی و مدیریت نظامی در نهج البلاغه، فصلنامه مدیریت نظامی، دوره 20، ش 79، 115-144.
    • مصطفوى، حسن (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ
    • مفید، محمد بن محمد (1413ق)‏. الإختصاص،‏قم، ‏الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید
    • مکارم شیرازی، ناصر(1374ش). تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه
    • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1387 ش)، پیام امیر المومنین (ع)، جلد 6، تهران، دارالکتب الاسلامیه

     

    • (1390 ش). پیام امیر المومنین (ع)، جلد 9 و 10، قم، امام علی بن ابیطالب (ع)
    • هاشمى خویى، میرزا حبیب‌الله (1400 ق). ‏منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، چاپ چهارم‏،‏ تهران،‏ مکتبة الإسلامیة

    ب- منابع لاتین

    • Roberts, R. (2018). Twelve Principles of Modern Military Leadership. NCO Journal, 1-8.
    • S. Army, Leader Development, FM 6-22 (Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, June 31, 2015), chap.1, pp.3, http://www.milsci.ucsb.edu/sites/secure.lsit.