مفهوم‌شناسی و ارائه الگوی فرماندهی مطلوب در ایران باستان بر اساس روایت شاهنامه فردوسی با تمرکز بر روایت جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه افسری امام علی (ع)، دکتری زبان وادبیات فارسی، (*نویسنده مسئول) Irvani1980@yahoo.com

10.22034/iamu.2022.540166.2655

چکیده

پژوهش حاضر به منظور ارائه الگوی فرماندهی مطلوب در ایران باستان بر اساس روایت شاهنامه فردوسی با تمرکز بر روایت جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب انجام شده است. این پژوهش، از نظر فایده و هدف از نوع تحقیقات کاربردی، از نظر رویکرد، از نوع کیفی بر پایۀ پارادایم تفسیری و از نظر ماهیت و نوع مطالعه، از نوع اکتشافی است. جامعۀ آماری مورد مطالعه کلیه ابیات شاهنامه با محوریت روایت جنگ بزرگ کیخسرو با افراسیاب است. راهبرد تحقیق بر اساس راهبرد داده‌بنیاد است که با استفاده از این روش، تعداد مفاهیم حاصل در قالب 815 گزارۀ کلی و 1138 مفهوم و کد مرتبط با فرماندهی مطلوب به دست آمد که در قالب 16 مضمون و 66 بُعد در قالب پارادایم ساختارمند نظریه داده‌بنیاد پیاده‌سازی شد. برابر نتایج این پژوهش، مقولۀ «منش و شخصیت و توانایی فرمانده» مقولۀ محوری در فرماندهی مطلوب در ایران باستان بر اساس روایت شاهنامه است که تمام مقولات دیگر در پیوند با آن معنا و مفهوم پیدا می‌نمایند. شرایط علّیِ «منش و شخصیت و توانایی فرمانده»، خدامحوری و دین باوری است. بسترها و عوامل زمینه‌ای مؤثر شامل ایرانیان (مردم، شاه و پهلوانان و کشور ایران زمین) و انگیزه‌های آغاز و تداوم جنگ‌ است. مقوله‌های نظم و سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل مؤثر عملیات رزم و نبرد، به کارگیری تاکتیک‌ها، راهبردها و روش‌های جنگی، مشورت در امور فرماندهی و مدیریت جنگ، دشمن‌شناسی، مذاکره و ارتباط و تعامل مؤثر و طلایه و گشتی فرستادن و کسب اطلاعات با رعایت اصول تأمینی و امنیتی، به عنوان راهبردهای محوری تعامل و کنش در الگوی فرماندهی مطلوب اتخاذ شده که تحت تأثیر مقوله‌های کشورهای بیگانه و تأثیر عوامل محیطی (دخالت عناصر طبیعی و غیرطبیعی) به عنوان شرایط مداخله‌گر در راهبردهای تعامل و کنش در این پارادیم محسوب می‌شوند. پیامد راهبردهای تعامل و کنش سرانجام منجر به پیروزی )ایرانیان( و چیرگی نهایی نیکی بر بدی خواهد شد. جایگاه و روابط هر یک از این مضامین در قالب الگو و مدل پارادایم مشخص و شش قضیۀ مرتبط ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها


آقامحمدی (1389) «سیمای فرماندهی مدیریت و رهبری در نظام اسلامی»، چاپ اول، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)
آیین‌نامه انضباطی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، اداره یکم ارتش جمهوری اسلامی ایران، چاپ یکم، بهمن ماه 1369
احدی، محمد و امیر حاتمی (1397) «مؤلفه‌های الگوی راهبردی فرماندهی و مدیریت در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، 16(1)، صص 73-94
احمدی، مسلم (1390)، «راهبردها و تفکرات جنگی ایرانیان در شاهنامه»، فصلنامه مدیریت نظامی، 11(2)، 147-180
اکبری، محمدعلی، مهدی کارگر قجرآبی و بهناز سعادتی (1395) «الگوی مطلوب فرماندهی و مدیریت ذخیره جیره غذایی و آب و سوخت نیروی انتظامی در شرایط بحران مبتنی بر معیار مکانی»، فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی، 11(1)، 131-152
بهارمست، احمد، (1313)، فرماندهی خداوند جنگ: سپهبد فردوسی، تهران، بی‌جا.
حسن‌زاده، محمدحسین (1390) «شبیخون در شاهنامه»، فصلنامه کاوشنامه، 12(2)، شماره 22، 105-130
حسینایی، یحیی و محمدرضا ایروانی (1390) «آموزه‌های اخلاقی و منش فرماندهی شخصیت‌های شاهنامه فردوسی (مطالعۀ موردی: داستان فرود سیاوشان)»، فصلنامه مدیریت نظامی، 11(1)، 111-134
خیرگو، منصور (1395) «مفهوم‌سازی فرماندهی مطلوب از منظر مقام معظم رهبری: پژوهشی کیفی با استفاده از راهبرد نظریه داده بنیاد»، فصلنامه مدیریت نظامی، 16(4)، 26-41
 خیرگو، منصور و ناصر عباس زاده (1399) به «ارائه الگوی فرماندهی و مدیریت در سازمانهای دفاعی از منظر امام علی (ع): پژوهشی کیفی مبتنی بر تحلیل مضمون»، فصلنامه مدیریت نظامی، 20(1)، 51-80
خورشیدی، عباس (1382)، مدیریت و رهبری آموزشی، تهران: نشر یسطرون
دهخدا، على‌اکبر، (1372)، لغت‏نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
رامتین، شهرام (1390)، تاریخ نظامی و هنر جنگ، چاپ دوم، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)
رزمجو، حسین (1375)، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
زمجو، حسین (1388)، قلمرو ادبیات حماسی، جلد دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
رشیدزاده، فتح الله، (1390)، منش فرماندهی، چاپ اول، تهران: دانشگاه افسری امام علی (ع)
رضاییان، علی (1384)، مبانی سازمان و مدیریت، انتشارات سمت، تهران.
ریاحی، محمدامین (1388) سرچشمه‌های فردوسی شناسی، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دانایی‌فرد، حسن، سید مهدی الوانی و عادل آذر (1386)، روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران: نشر صفار.
سرّامی، قدمعلی (1388)، از رنگ گل تا رنج خار؛ شکل شناسی داستان‌های شاهنامه، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی
شاهقلیان قهفرخی، رضا (1399) «مؤلفه‌های مدیریت نظامی و فرماندهی پیامبر اکرم (ص)»، فصلنامه مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، 19(1)، 145-170
صادقیان، محمدعلی و محمدحسین حسن‌زاده (1387) «نوای رزم در شاهنامه»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 20(1)، 199-221
صفا، ذبیح الله (1389) حماسه سرایی در ایران، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1967) شاهنامه فردوسی، جلد پنجم، به تصحیح رستم علییف زیر نظر ع. نوشین، چاپ اول، مسکو: انتشارات دانش.
فلاح، غلامعلی (1385) «رجزخوانی در شاهنامه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم تهران، 14(3 و 4)، 107-130
مکارم شیرازی، ناصر (1370)، مدیریت و فرماندهی در اسلام، قم: انتشارات هدف
ناتل خانلری، پرویز (1313)، سپاه و جنگ در شاهنامۀ فردوسی، 2(5 و 6)، مجلۀ مهر، تهران، 569-578
Creswell, JW. (2004). Research Design: Qalitative and Quantitative Approachs, California: SAGE Publications.
Strauss, A. and J. Corbin (1992). Basics of Qualitative Research:Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, California: Sage Publications, Inc.
Suka, M. (2118). Military Leadership as a Model of civil Leadership. Paper presented at the Conference Book of Proceedings.
(1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, California: Sage Publications, Inc. Second Edition.
 Treasury, H.M. (2000). Productivity in the UK: The Evidence and the Government’s Approach.